Zatrzymywanie wody w organizmie

Woda a zdrowie – dlaczego jej równowaga jest tak ważna?

Woda jest absolutnie kluczowa dla funkcjonowania organizmu. Jak podkreśla praca z Ginekologii Polskiej, homeostaza gospodarki wodnej, czyli prawidłowe utrzymanie równowagi płynów, jest niezbędna dla zachowania zdrowia tkanek i narządów. Nieprawidłowe rozmieszczenie wody lub niedobór wody prowadzi do zaburzeń funkcji organizmu, które w skrajnych przypadkach mogą być nieodwracalne.

W przypadku kobiet, szczególnie w okresie rozrodczym, ciąży i karmienia piersią znaczenie wody rośnie jeszcze bardziej, ponieważ zmienia się jej zapotrzebowanie, a objętość płynów w przestrzeni pozanaczyniowej może się zwiększać.

Jednak retencja wody* nie zawsze wynika z nadmiaru płynów - często problemem jest ich nierównomierne rozmieszczenie lub zaburzenia gospodarki elektrolitowej.

*W kontekście organizmu człowieka retencja wody, to zatrzymywanie nadmiaru płynów w przestrzeniach pozakomórkowych i pozanaczyniowych (w tkankach), co prowadzi do powstawania obrzęków (opuchlizny).

Jak rozpoznać, że organizm zatrzymuje wodę? Objawy, których nie wolno ignorować

Według Polskiego Instytutu Dietetyki, typowe symptomy retencji płynów to m.in.:

Szybki wzrost masy ciała (bez zmian w diecie).
Opuchlizna oczu (np. tzw. „worki pod oczami”), stóp, kostek, rąk - szczególnie wieczorem.
„Cellulit wodny” (gromadzenie się płynu w tkankach podskórnych).
Uczucie ciężkości ciała.
Zmęczenie, osłabienie koncentracji.
Spadek nastroju.

Te objawy mogą sygnalizować, że w organizmie gromadzi się nadmiar płynów. Jeśli zauważasz u siebie powtarzające się obrzęki i uczucie „opuchnięcia”, to sygnał, by przyjrzeć się diecie i stylowi życia.

Skąd bierze się zatrzymywanie wody? Najczęstsze przyczyny

Dlaczego zatrzymuje się woda w organizmie? Na retencję wody, czyli właśnie zatrzymywanie się wody, wpływa wiele czynników. Zgodnie z danymi z Polskiego Instytutu Dietetyki są to m.in.:

Odwodnienie
Paradoksalnie, zbyt małe spożycie wody może prowadzić do zatrzymania płynów. Organizm po prostu „broni się”, aby zachować równowagę, kiedy wykrywa deficyt płynów, aktywuje mechanizmy hormonalne (głównie wazopresynę i układ RAA – renina-angiotensyna-aldosteron). Mają one na celu zatrzymanie wody i sodu, aby zapobiec dalszemu odwodnieniu. Jest to mechanizm obronny.
Siedzący tryb życia
Brak ruchu, długie przebywanie w jednej pozycji utrudnia odpływ limfy i krwi. Jak to działa? Długotrwałe siedzenie lub stanie utrudnia powrót krwi żylnej i limfy z kończyn dolnych do serca. Grawitacja powoduje, że płyn przesiąka z naczyń do tkanek, prowadząc do obrzęków (opuchlizny), szczególnie w kostkach i stopach.
Wahania hormonów
Na przykład przed miesiączką, w ciąży albo przy stosowaniu antykoncepcji estrogenowej. Zmiany stężenia hormonów płciowych estrogenów i progesteronu wpływają na zwiększenie przepuszczalności ścian naczyń krwionośnych i nasilają zatrzymywanie sodu, co bezpośrednio prowadzi do zwiększonej retencji wody.
Nadmiar sodu w diecie
Sól sprzyja magazynowaniu wody. Sód jest głównym elektrolitem pozakomórkowym. Wzrost jego stężenia we krwi (i płynach pozakomórkowych) prowadzi do wzrostu ciśnienia osmotycznego (siły, z jaką woda przemieszcza się przez błony komórkowe). Aby przywrócić równowagę, organizm zatrzymuje więcej wody, by "rozcieńczyć" nadmiar sodu.
Niedobór potasu
Elektrolity takie jak potas wpływają na równowagę wodno-elektrolitową. Potas jest kluczowym elektrolitem wewnątrzkomórkowym, który działa antagonistycznie do sodu. Pomaga on w wydalaniu sodu i wody przez nerki. Niedobór potasu sprzyja zatrzymywaniu sodu i wody w organizmie.
Za mało białka w diecie
Białka (głównie albumina - białko osocza) są niezbędne do utrzymania ciśnienia onkotycznego w naczyniach krwionośnych. To ciśnienie działa jak siła "ściągająca" wodę z powrotem do naczyń. Niski poziom białka (np. w diecie lub przy chorobach np. wątroby) obniża ciśnienie onkotyczne, co skutkuje przesiąkaniem płynu do przestrzeni śródmiąższowej i powstawaniem obrzęków.
Niektóre choroby lub leki
Między innymi problemy z nerkami, choroby serca, zaburzenia tarczycy, a także niektóre leki mogą prowadzić do zatrzymywania się wody w organizmie.
- Choroby nerek: Upośledzają zdolność do efektywnego wydalania sodu i nadmiaru wody.
- Choroby serca (niewydolność serca): Powodują, że serce nie jest w stanie efektywnie pompować krwi, co prowadzi do zastoju krwi i limfy oraz wzrostu ciśnienia hydrostatycznego, wymuszając przesiąkanie płynu do tkanek.
- Leki: Kortykosteroidy, niektóre leki na ciśnienie krwi (np. blokery kanału wapniowego) czy leki hormonalne mogą bezpośrednio wpływać na gospodarkę wodno-elektrolitową.
- Choroby wątroby: zwłaszcza marskość, prowadzą do retencji wody i obrzęków (w tym płynu w jamie brzusznej, czyli wodobrzusza). Chodzi o niedobór albuminy, najważniejszego białka osocza. Wątroba jest głównym jej miejscem produkcji. W zaawansowanej chorobie wątroby produkcja albuminy spada.
- Choroby Tarczycy: Niedobór hormonów tarczycy prowadzi do nadmiernego gromadzenia się w skórze i tkankach podskórnych związków, które mają dużą zdolność do wiązania wody (co daje obrzęk twardy, ciastowaty, który często nie ustępuje po uciśnięciu palcem - jest to istotna różnica w porównaniu do typowych obrzęków spowodowanych niewydolnością serca czy nerek).

Dodatkowo stres i niewyspanie zaburzają hormony regulujące płyny ustrojowe (np. kortyzol i aldosteron), co może pogarszać problem obrzęków.

Skutki odwodnienia – też negatywne

W kontekście równowagi płynowej warto pamiętać, że zarówno nadmiar, jak i niedobór wody są problematyczne. Z badań opublikowanych w Medycynie Ogólnej i Naukach o Zdrowiu wynika, że odwodnienie na poziomie już ~2% masy ciała może wpływać negatywnie na funkcje poznawcze – m.in. obniżając koncentrację, pamięć i zdolność uczenia się.

To pokazuje, że dążenie do optymalnego nawodnienia jest kluczowe dla jakości życia codziennego i długoterminowego zdrowia.

Kiedy udać się do lekarza lub dietetyka?

Dieta i nawyki mogą pomóc, ale w niektórych sytuacjach zatrzymanie wody wymaga interwencji medycznej. Według Polskiego Instytutu Dietetyki dobrze jest udać się do lekarza lub dietetyka, gdy:

objawy (np. obrzęki) utrzymują się mimo zmiany diety,
występują inne niepokojące objawy (np. zaburzenia pracy nerek, serca),
podejrzewasz chorobowe podłoże (np. choroby tarczycy, choroby żył, zespół nerczycowy),
przyjmujesz leki, które mogą wpływać na gospodarkę wodną.

Na przykład specjalista może zwrócić uwagę np. na hormony tarczycy, które mają wpływ na funkcje wielu narządów, w tym nerek i serca. Niedobór hormonów tarczycy może wtórnie przyczyniać się do zatrzymywania wody i sodu oraz osłabienia pracy serca, co nasila obrzęki.

Specjalista może zlecić badania, które pozwolą ustalić przyczynę zatrzymywania się płynów i zaproponować indywidualny plan działania.

Podsumowanie

Zatrzymywanie wody w organizmie często wiążemy z siedzącym trybem życia czy zbyt dużą ilością soli w diecie. Nic dziwnego, bo niezwykle często jest to przyczyna zatrzymania się wody w organizmie. Żeby temu zapobiec, niezbędne jest dbanie o aktywność fizyczną, która wspiera krążenie i odpływ płynów.

Należy jednak pamiętać, że obrzęki spowodowane zatrzymaniem się wody, mogą być również kwestią chorób różnych narządów oraz zaburzenia równowagi wodno-elektrolitowej, hormonów. Nie zawsze jest to wynik nieprawidłowej diety.

Trzeba zwrócić również uwagę, że odpowiednie nawodnienie nie polega na jednorazowym wypiciu litrowej butelki wody, ale na regularności oraz dostosowaniu ilości i jakości płynów do potrzeb organizmu.

Chcesz dowiedzieć się, jak dieta może pomóc w redukcji zatrzymanej wody? Zachęcam do zapoznania się z tym wpisem! ;)

Źródła:

1. Polskie Towarzystwo Ginekologiczne. Woda i jej znaczenie dla organizmu kobiety.
2. Polskie Towarzystwo Ginekologiczne. Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące: Znaczenie nawodnienia w prewencji chorób u kobiet w wieku prokreacyjnym
3. Polski Instytut Dietetyki. Zatrzymanie wody w organizmie. Jaka dieta jest najskuteczniejsza?
4. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 2021, Tom 27, Nr 4, 372–378. Wpływ odwodnienia organizmu na funkcje poznawcze